Hamiləlik və Dişlər

 Deyəsən bu dəfə bütün suallarınıza cavab tapa biləcəksiniz.Ağız və diş sağlamlığının davamlılığını təmin etmək üçün həyat boyu təsirli və kafi baxım lazımlıdır. Ancaq qadınlarda ağız diş baxımı, həyatlarının müəyyən hissəsini körpə əmizdirmə, hamiləlik, mensturasyon və menapoz , dövrlərində imtiyaz göstərməkdədir.

"Hər doğumda bir diş itirilər" düşüncəsi doğrumu?

"Hamiləlik əsnasında körpənin özü üçün lazımlı olan kalsiumu ananın dişlərindən al/götürərək anasının dişlərinin tez çürüməsinə gətirib çıxardığı, bu səbəblə hamilə anaların diş itkisinə uğradığı " düşüncəsi tamamilə səhvdir.

Hamiləlik əsnasında ananın dişlərindən kalsium itkis(n)i olduğuna dair hər hansı bir elmi dəlil yoxdur. Bu dövrdə körpənin və ananın sümüklərinin sağlam ola bilməsi üçün ananın gündəlik 1200-1500 mg kalsiuma ehtiyacı vardır. Hamiləlik dövründə qadın süd və süd məhsulları ilə yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər kimi kalsium dan zəngin qidalar al/götürərək kalsium ehtiyacını qarşılamalıdır. Əgər qidalarla kafi kalsium təmin edilə bilməzsə körpənin inkişafı üçün lazımlı olan miqdar ananın sümüklərindən qarşılanar. Əgər yaxşı bir bəslənmə ilə birgə kafi ağız diş baxımı edilsə hamiləlik dövründə normal dövrdən fərqli bir diş problemi ilə qarşılaşılmaz. Hamiləlik əsnasında bəslənmə həm ananın həm də körpənin ümumi sağlamlığı və ağız diş sağlamlığı üçün olduqca əhəmiyyətlidir. Hamiləlikdə körpənin diş inkişafı 5. və 6. həftələrdə başlar. Ağız və diş sağlamlığı baxımından bütün hamiləlik dövründə: A, C, D vitaminləri ilə fosfor və kalsiumdan zəngin təməl yeməklər alan/sahə meyvələr və tərəvəzlər, taxıl , süd və mandıra məhsulları ilə ilə , et/ət , balıq və yumurta balanslı olaraq alınmalıdır. Şəkər mümkün olduğu qədər alınmamalı (xüsusilə yemək aralarında). Qurudulmuş meyvə və karemel kimi yapışqan şəkərli yeməklərdən qaçınılmalıdır.

Hamiləlik əsnasında diş müalicəsi edilə bilərmi?

Hamiləliyin ilk üç ayında körpənin orqan inkişaf/gəlişim mərhələsi olan ilk üç ayda təsirli dental müalicədən qaçınılmalıdır. Müalicələr ikinci üç aya təxirə salınmalıdır. Diş ya da diş əti iltihabı kimi təcili vəziyyətlərdə, var olan infeksiyanın körpənin inkişafını dental müalicənin mənfiliklərindən daha çox təsir edə biləcəyi düşüncəsi ön plana alınmalı və bir jinekoloğun təklifləri istiqamətində dental müalicə edilməlidir. Son üç ayda müalicə üçün lazımlı olan mövqeləri rahat alalaması və kresloda uzun müddət otura bilməməsi səbəbi ilə diş müalicəsi edərkən ana narahat ola bilməkdədir.

Hamiləlik əsnasında əlavə bir ağız-diş baxımı lazımlıdırmı?

Gündəlik ağız və diş baxımım kəsilməyə uğradılmamalıdır. Hamiləlik əvvəli tam bir ağız müayinəsindən keçərək optimal ağız gigiyenasına qovuşmalı və bunu davam etdirmə vərdişini qazanmalıdır. Çünki val təcrübəsi, və diş əti xəstəlikləri ilə hamiləlik əsnasında ibarət olan hormonal dəyişikliklər arasında birbaşa əlaqə vardır. Hamiləlik əsnasında ibarət olan/yaranan hormon artımı ağız mukozasını xarici faktorlara qarşı xüsusilə bakteriya vallarına qarşı daha xüsusiyyət edər. Gündə ən az iki dəfə diş fırçası və diş ipi istifadə edərək təsirli diş baxımı edilərək val təcrübəsinə maneə olunmalıdır. Ağız qarqaraları ya da ilıq duzlu su ilə qarqara edilməlidir. Xüsusilə ilıq duzlu su diş ətlərini rahatlaşdırar və dişeti həssaslığını azaldar.

Hamiləlikdə dental anestezi edilə bilərmi?

Diş rontgeni çəkilə bilərmi?

Hamiləlik əsnasında bir çox dərmanın istifadə edilməməsi ya da idarəli istifadə edilməsi təklif edilməsinə qarşı, dental müalicələrdə istifadə edilən lokal anesteziklerin hər hansı bir tərəf təsiri hesabat edilməmişdir. Lokal anestezi istifadə edilməsində istehsalçı firmanın təklifləri istiqamətində hərəkət edilməlidir. Hər hansı bir xəbərdarlıq yoxsa lokal anestezik istifadə etmədə bir qorxu yoxdur. Anestezi altında edilən müalicədə xəstə ağrı duyacaq və daha az stress yaşayacaq.

Diş çəkilişi ya da hər hansı bir müdaxilə üçün hamiləlik əsnasında lokal anesteziklerin istifadə edilməsində istehsalçı firmanın təklifləri istiqamətində hərəkət edilməlidir. Hər hansı bir xəbərdarlıq yoxsa istifadə etmədə bir qorxu yoxdur. Antibiotik istifadəsi xüsusilə Penisillin və törəmələri (amoxicilline vs. ) istifadəsini körpə üçün hər hansı bir qorxusu yoxdur. Tetrasiklin qrupu antibiotiklər alınmamalıdır. Tetrasiklin hamiləlik əsnasında alınsa körpənin dişlərində "tetrasiklin rənglənmələri" dediyimiz rənglənmələr meydana gələr. Ağrı kəsici istifadə etmədə diqqət yetirilməli və qətiliklə istehsalçı firmanın təkliflərinə uyğun gəlilməlidir. Diş həkimliyində istifadə edilən rentgen maşınlarında radiasiya çox aşağı səviyyədə olmasına baxmayaraq hamilələrdə rentgen çəkilişindən qaçınılmalıdır.

Zərurət yoxsa bu əməliyyat doğum sonrasına təxirə salınmalıdır. Əgər təcili bir müalicə üçün qətiliklə rentgen filmi çəkilməsi lazımdırsa : Anaya xüsusi qoruyucu önlük geydirilməli, sürətli film istifadə edərək və aşağı doza tətbiqi edilməlidir. Hamiləliyin erkən mərhələlərində diş ətlərində şişliklər, kızarıklıklar müşahidə edilə bilər. Bu şəkildəki diş əti olduqca həssasdır və asanca qanayar. Hamiləlik əsnasında qadınların diş ətlərində ibarət ola bu dəyişikliklər səbəbi östrejen və progesteron hormonlarının ifraz edərinin artmasından qaynaqlanmaqdadır.

Hamiləlik gingivitisi ümumiyyətlə hamiləliyin 2.Ayında başlayıb 8.Ayında ən üst səviyyəyə çıxar, doğumdan sonra özbaşına yaxşılaşar. Gündəlik nizamlı ağız diş baxımı etməyən kəslərdə ibarət olan və diş ətinin tahrişine səbəb olan bakteriya valı ya da diştaşı kimi faktorlar hamiləlik gingivitisi cədvəlini daha ciddi ölçülərə daşıya bilməkdədir. Əgər dişlərdə dərin dartar təcrübəsi varsa diş həkimi tərəfindən əliminə edilməlidir. Digər diş müalicələrində olduğu kimi dartar təmizliyi də xüsusilə hamiləliyin ikinci üç ayında edilə bilməlidir. (Hamiləliyin ilk üç ayında körpənin orqanları inkişaf mərhələsindədir. Bu mərhələdə səbəb olunan bir bakteriyayamı körpənin orqan inkişafını mənfi istiqamətdə təsir edə bilməkdədir.) Üçüncü üç ayda da ana kresloya rahat otura bilməz və həddindən artıq stress erkən doğuma səbəb ola bilməkdədir.

Hamiləlikdə diş çəkilərmi?

Hamiləlik bütün bədənin fiziki və psixoloji istiqamətdən bir çox dəyişikliklərə uğradığı bir dövrdür. Ağızımız isə bədənin bu cür dəyişikliklərinə qarşı çox həssas olan bir bölgəsidir. Ana namizədi hamiləlik müddətin tərəfindən istər istəməz davamlı körpəsini düşündüyü üçün öz fərdi baxımını laqeydlik edə bilər. Ürək bulanmaları və qusmalar ağız içində zərərli təsirlərə səbəb olar. Bəzi yemək və içkilərə qarşı həddindən artıq maraq və ya həddindən artıq iyrənmə duyulması nəticəsi ağız da bundan təsirlənər. Hormonal təsir edər nəticəsində ağız içində əsası degisimler olar. Məsələn qandakı və tükürkteki turşu miqdarı arttığ üçün dişlərin çürüməsi asanlaşar. Çünki ən sadə izahatıyla , dişin çürüməsi demək , bakteriyaların ifraz etdiyi turşularla yumşalması deməkdir. Diş əti narahatlıqları da köhnəsindən daha asan və daha sıx meydana gələcək. Hamilə olmağı düşünən və ya hamilə olan hər qadın mütləq bir diş həkimi idarəsindən keçməli , ağız sağlamlığı üçün nələr etməsi və ya etməməsi lazım olduğunu öyrənməli və lazım olan müalicələrini etdirməlidir. Bu həm ananın həm də uşağının sağlamlığı üçün çox əhəmiyyətlidir.

Hamiləlik kobudca üç dövrdə araşdırılar:

İlk üç aylıq dövr: Bu dövr körpənin çox həssas olduğu bir dövrdür. Gərəksiz müdaxilələr aşağıya səbəb ola bilər. Lakin ağrıya səbəb olmuş və ya müdaxilə edilmədiyi təqdirdə daha çox zərərə niyə/səbəb ola biləcək vəziyyətdəki dişlərin çəkiliş, kanal müalicəsi kimi təcili olaraq müalicə edilməsi lazım olan vəziyyətlərində, çəkinmədən diş həkiminə gedilməlidir. Diş həkimi , körpəyə zərər verməyən dərmanlarla müalicəni təmin edəcək. İkinci üç aylıq dövr: Bu dövr , hamiləlik sonuna qədər təxirə salınması uyğun olmayan diş çəkilişi, plomblar, kanal müalicələri vs. bir çox müalicənin edilməsi üçün ən uyğun olan dövrdür. Üçüncü üç aylıq dövr: Bu dövrdə körpə ana qarınında olduqca böyümüşdür və doğum yaxınlaşmışdır. Eynilə ilk üç aylıq dövrdə olduğu kimi, təcili müalicələr xaricində diş həkimi müdaxilə etməyəcək.

Hamiləlik ağız sağlamlığını necə təsir edər?

Hamiləlik əsnasında ana dişlərindən kalsium itkisi və hər hamiləlikdə ananın bir dişini itirəcəyi səhv bir inanışdır. Lakin hamiləlik əsnasında ağız sağlığında bəzi dəyişikliklərin olacağı da bir gerçəkdir. Ən əhəmiyyətli dəyişiklik östrojen və progesteron hormon səviyyələrindəki artım olub, bu vəziyyət də dişlər üzərindəki val təcrübəsinin artması ilə əlaqəlidir.

Əgər val uzaqlaşdırılmazsa dişeti iltihabına (gingivitis) səbəb olar. Bu vəziyyət "hamiləlik gingivitisi" adını alar. Dişeti qırmızı, həcm olaraq artmış, həssas və qanamalıdır. Bu cədvəl daha çox 2. üç aylıq dövrdə hamilə qadınların əksəriyyətini fərqli şiddətdə təsir edər. Əgər gingivitis onsuz da mövcudsa hamiləlik əsnasında şiddəti arta bilər və müalicə edilməzsə periodontitise irəliləyə bilər. Hamilə qadınlarda eyni zamanda "hamiləlik şişi" inkişaf etdirmə riski də vardır. Bunlar dişeti böyümələrinin irritasyonu nəticəsi ibarət olan iltihabı lezyonlardır. Ümumiyyətlə öz halına buraxılmaqla birlikdə, xəstəyə narahatlıq verirsə və ya dişləyə, fırçala/danlama və digər ağız baxımı əməliyyatlarını maneə törədirsə dişhekimi tərəfindən alınmalıdır. Dişeti iltihabı dişlərin təsirli olaraq baxımı və təmizlənməsi ilə önlənə bilər. Hər gün ən az iki dəfə, mümkün olan vəziyyətlərdə hər yeməkdən sonra dişlər fırçalanlmalıdır. Hər gün bütün dişlərdə diş ipliyi ilə təmizlik əməliyyatı da edilməlidir. Səhər diş fırçala/danlamaq narahatlıq verirsə ağız su və ya anti-plaque və floridli qarqaralarla çalxalanmalıdır. Balanslı bəslənmə ilə birlikdə C və B12 vitamin dəstəkləri də ağız sağlamlığının davam etdirilməsi baxımından əhəmiyyətlidir. Dişhekimine daha sıxlıqla gedilməsi də təsirli val idarəsini təmin edərək gingivtis inkişafını önləyər. Val idarəsinin təmin edilməsi eyni zamanda dişeti irritasyonunu və hamiləlik şişlərinin meydana gəlmə riskini də azaldar.

Dişhekimine nə vaxt getməlidir?

Hamiləlik planlanırsa və ya hamilə olunduğundan şübhələnilirsə dişhekimi ziyarət edilməlidir. İlk 3 aylıq dövrdə təmizlik edilməsi uyğundur. Dişhekimi hamiləliyin qalan dövrü üçün bir müalicə təqvimi hazırlayacaq. İkinci 3 ayda da ağız toxumalarında meydana gələn dəyişikliklərin və ağız baxımının fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi ilə birlikdə təkrar təmizlik təkliflə bilər. Vəziyyətə görə üçüncü 3 aylıq dövrdə də təkrar görüş verilə bilər lakin bütün bu seanslar mümkün olduğunca qısa davamlı olmalıdır.

Hamiləlik əsnasında edilməməsi lazım olan əməliyyatlar vardırmı?

Ümumiyyətlə təcili olmayan əməliyyatlar da hamiləlik müddətində edilə bilər. Ancaq hər hansı bir diş müalicəsi üçün ən uyğun zaman 4. Və 6. aylar arasıdır. Şiddətli ağrının yoldaşlıq etdiyi təcili vəziyyətlərdə müalicə hamiləliyin hər hansı bir dövründə edilə bilər. Anestezi və dərman verilməsini tələb edən vəziyyətlərdə jinekolog ilə əlaqə yaradılmalıdır. Təxirə salına biləcək əməliyyatlar doğumdan sonraya buraxılmalıdır.

Hamiləlik dövründə diş rentgeni zərərlidirmi?

Bu dövrdə müalicə üçün çox lazımlı isə ağız içindən 1-2 film alına bilər. Hər nə qədər dişhekimliğinde çəkilən rentgenlərdə verilən radiasiya miqdarı çox az və qarın/arvadın bölgəsinə çox yaxın deyilsə də inkişaf etməkdə olan körpənin şüa al/götürməsini önləmək üçün mütləq güllə önlük istifadə edilməsi lazımdır. Yenə də ilk üç ay film çəkilməsindən qaçınmaq lazımdır.

Dişlər hamiləlik əsnasında daha tezmi çürüyər?

Daha əvvəl də də ifadə edildiyi kimi "hamiləlik dövründə ananın dişlərindən kalsium çəkildiyi və bu səbəblə hər körpənin anaya bir diş itirdirəcəyi" inancı qətiliklə doğru deyil. Hamiləlik dövründə bədəndəki tarazlığın pozulması dişlərin tez çürüməsinə uyğun bir mühit yaradar. Bu dövrdə dişlərin daha tez çürümələrinin səbəbləri bunlardır; Körpə bəslənən dövrdə şirinə, aburcubura həddindən artıq istək meydana çıxar və bunlar məğlub et/yeyildikdən sonra diş fırçalama laqeydlik edilər.İlk aylarda görülən qusmalardan sonra ana ağız baxımına kifayət qədər diqqət göstərməyə bilər. Hamiləlik hormonlarının (östojen, progertron) təsiri ilə dişetleri daha tez qanayan ana, dişlərini fırçala/danlamaqdan qaçınar. İşdə bu səbəblərdən ötəri bu dövrdə diş sağlamlığına daha diqqət göstərmək lazımdır.

Körpənin diş sağlamlığı üçün alınması lazım olan tədbirlər vardırmı?

Körpənin diş inkişafı ana qarınında başlar. Bu dövrdə ana həm öz sağlamlığı həm də körpəsinin diş inkişafı üçün balanslı bəslənməyə diqqət yetirməlidir. Diş sağlamlığı üçün zülal, A vitamini (ət, süd, yumurta, sarı tərəvəz və meyvələr) C vitamini (sitrus meyvələri, pomidor, çiyələk), D vitamini (ət, süd, yumurta, balıq) və kalsium (süd və süd məhsulları, yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər) dan zəngin qidaların kifayət qədər alınması lazımdır. Bunun yanında şüursuz dərman istifadəsindən qaçınılmalıdır. İstifadə edilən dərmanlayar körpənin diş sağlamlığının yanında ümumi bədən inkişafını da mənfi istiqamətdə təsir edə biləcək. Körpənin diş sağlamlığı mövzusunda məlumatlı olmaq, uşağınızın ömür boyu sağlam dişlərə sahib olmasında ilk pillədir. Körpənin diş baxımı və bəslənməsi ilə əlaqədar məlumat əldə edin.

"Hamiləykən antibiotik istifadə etdim" körpəmin dişləri təsirlənərmi?

Bu dövrdə şüursuz dərman istifadəsindən qaçınılması lazım olduğunu ifadə etmişdik. Ancaq istifadə edilən hər antibiotikin körpənin dişlərində ləkələnilmələrə səbəb olduğu qanısı səhvdir. Dişlərdə rənglənmələrə səbəb olan antibiotik qrupu "tetrasiklinler"dir. Bunun xaricindəki antibiotiklərin rənglənmə etdiyi kanıtlanamamıştır.